Mümin Ağcakaya

TİGRİS HABER – Diyarbakır İçkalede kazı çalışmaları yürütülen ve Diyarbakır’ın kalbi konumundaki Amida Höyük’de bulunan her tarihi kalıntı kentin tarihinin bilinenden daha uzun bir geçmişe sahip olduğunu gösteriyor.

Prof. Dr. İrfan Yıldız’ın başkanlığında yürütülen Amida Höyük kazı çalışmalarında silindirik mührün bulunduğunu açıkladı. Prof Dr. İrfan Yıldız basın açıklamasında şimdiye kadar sürdürülen çalışmalar hakkında kapsamlı bilgiler verdi.

Prof. Dr. İrfan Yıldız basın açıklamasında verdiği bilgierin ana başlıkları şöyle;

Amida Höyük Diyarbekir’in kalbidir

İç Kale Artuklu Sarayı Kazısı Diyarbakır Merkez Sur İlçesinde, Diyarbakır İçkale Müze Kompleksi alanında Diyarbekir’in kalbi ve yönetim merkezi konumunda olan Amida Höyük’te yapılmaktadır. Kazının yapıldığı alan UNESCO Dünya Kültür Mirası Listesindedir.

Amida Höyük Diyarbakır merkezde ilk yerleşimin başladığı yerdir. Yaklaşık olarak 10 bin yıldır kesintisiz olarak yerleşime sahne olan Höyükte yapılan kazılardan şimdiye kadar tespit edilen buluntulara göre yerleşimin Neolotik (M.Ö. 8000) yılında başladığı tespit edilmiştir.

10 bin yıllık kesintisiz yerleşim ve yönetim merkezi

Diyarbekir bölgesinin yönetim merkezi olan Amida Höyük 10 bin yıldır kesintisiz olarak yönetim merkezi olması ve yerleşimin devam etmesi bakımından Filistinin Eriha kentinden sonra Dünya’da ikinci sıradadır. Diyarbakır’ın kalbi konumunda olan Amida Höyük Dünyada ilk robotların yapıldığı ve hizmet verdiği bir yer olan Artuklu Sarayı’nı bünyesinde barındırması bakımında da önemlidir. Diyarbakır’ı başkent seçerek kurulan devletler bu sarayı kullanmışlardır. Özellikle ünlü İslam âlimi El Cezeri’nin yaklaşık olarak 25 yıl Artuklu Sarayı’nda çalışıp sibernetik biliminin temellerini burada atması bakımında önemlidir. İsmail Ebul İz bin RezzazEl Cezeri, mühendislik tasarımlarını tanıttığı “Kitab-ül Camii Beyn-el İlmi Vel-Amel En Nafi-i fi Sınaat-il Hiyel” adlı kitabını bu sarayda yazmıştır.”

Artuklu Sarayı Kazısı ilk kez 1961-62 yıllarında Prof. Dr. Oktay ASLANAPA başkanlığında yapılmıştır. Artuklu Sarayı Kazısı Diyarbakır il sınırları içerisinde yapılan ilk kazıdır. 56 yıl ara verilen Artuklu Sarayı Kazısı’na Dicle Üniversitesi Rektörlüğü ve Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın katkılarıyla 2018 yılında Dicle Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. İrfan YILDIZ başkanlığında tekrar başlandı.

Hurri-Mitannilerle başlayan medeniyetler

Hurri-Mitanniler, Bitzamani Krallığı, Asurlular,Urartular, Medler, Persler, Büyük İskender, Selevkoslar, Büyük Tigran Krallığı, Romalılar, Bizanslılar,Sasaniler,Emeviler,Abbasiler,Mervaniler,Selçuklular,Nisanoğulları, Artuklular, Eyyubiler, Akkoyunlular, Safeviler ve Osmanlı’nın aralarında yer aldığı birçok medeniyete ev sahipliği yapan Diyarbakır’ın merkez Sur ilçesindeki höyükte, Kültür ve Turizm Bakanlığının izniyle, Dicle Üniversitesi Sanat ve Tasarım Fakültesi Dekanı Prof. Dr. İrfan Yıldız başkanlığında 7 yıldır kazı çalışmalarına devam ediliyor. Artuklu Sarayı Kazısı, Cumhurbaşkanlığı kararıyla yürütülen 12 aylık kazılar statüsündedir.

Amida Höyük’de şimdiye kadar bulunanlar

Bugüne kadar yapılan kazı çalışmalarında 7000 ve 9000 yılık yangın tabakaları, Halaf dönemine ait 7500 yıllık mimari kalıntılar, yaklaşık olarak 1800 yıllık gizli geçit, su kanalları ve kalorifer sistemi, 1700 yıllık mezar odaları, 1700 yıllık Kral Yolu, 800 yıllık mermer parçaları, 1. Dünya Savaşı’ndan kalma 782 el bombası gibi kalıntıların ortaya çıkarıldığı arkeolojik kazılarda bu yıl Artuklu Sarayı’nın kabul salonunun doğu eyvanında ve Saraykapı ile Kral Yolu arasındaki alanda çalışma yürütülüyor.

5.000 yıllık silindirik mühür

Yapılan kazı çalışmalarında bulunan ve Geç Uruk (MÖ 3400-3100) dönemine ait olduğu tahmin edilen mühür yaklaşık olarak 5000yıllık pişmiş topraktan yapılan silindirik mühürdür. Daha önce bu mührün benzeri Diyarbakır Bismil Müslüman Tepe Kazılarında bulunmuştur. Kırık bir şekilde bir parçası bulunan mührün üzerinde baklava dilimli geometrik bezemeler bulunmaktadır. Bu mühür, dönemi ve üzerindeki bezemeleri bakımından eşsiz bir eserdir. Mühür aynı zamanda o dönemde gelişen ticaretin de habercisi konumundadır. Amida Höyük Artuklu Sarayı Kazısı’nda bulunan ilk silindirik mühür örneğidir.

Amide Höyük’te yapılan kazı çalışmalarında Halaf kültürüne ait toloslu mimarinin varlığı ve bu mimarinin içinde çok sayıda çanak çömleklerin ve mühür bulunması buranın bir halaf yerleşkesi olduğu ve elit bir kesimin burada yaşadığı, burada yaşayanların diğer bölgelerle ticari ilişkileri olduğu ele geçen bu silindir şeklindeki mühürle kanıtlanmış olmaktadır.

Silindirik mühür ne için kullanılıyordu?

Muhtemelen bu mühürler ticarete kullanılan çuvalların, çömleklerin ağzını bağlamada kullanılmıştır.

Diyarbakır İçkale Artuklu Sarayı Kazısı, Diyarbakır merkezde ilk yerleşimin başlangıç tarihini değiştirmesi, ünlü İslam âlimiEl Cezeri’nin dünyada ilk robotları yaptığı, sibernetik ve otomasyon sisteminin temellerini attığı ve krank milini geliştirdiği mekanın ortaya çıkarılması ve Diyarbakır ile ilgili tarihi kaynaklarda geçen bilgileri somut kanıtlarla ortaya koyması açısından önemlidir. Kazı alanı aynı zamanda UNESCO Dünya Kültür Mirası Listesi’nde bulunması açısından da önem arz etmektedir.